III- ZAMİR (ADIL)
İsim
olmadıkları halde isim gibi kullanılan bu sözcüklere zamir diyoruz. Cümle
içinde zamirin karşıladığı isim ya da söz öbeği
bilinmiyorsa, cümle belirsiz bir anlam taşır.
Zamirler
değişik bölümlere ayrılır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
1.
Şahıs(kişi) zamirleri
2.
Dönüşlülük zamiri
3.
İşaret zamirleri
4.
Belgisiz zamirler
5.
Soru zamirleri
1. Şahıs (kişi) Zamirleri
Şahıs
isimlerinin yerine geçen zamirlerdir. Dilimizde altı şahıs olduğuna göre altı
tane şahıs zamiri var demektir.
Ben biliyorum.
Sen biliyorsun.
O biliyor.
Biz biliyoruz
Siz biliyorsunuz.
Onlar biliyorlar.
2. Dönüşlülük Zamiri
Bu
zamir “kendi” sözcüğüdür. Şahıs isimlerinin yerine geçebileceği
gibi hayvan isimlerinin ya da cansız varlıkların
isimlerinin yerine de geçebilir. Çoğu zaman ek alarak
kullanılır.
Kendim
Kendimiz
Kendin
Kendiniz
Kendi
Kendileri
Bu
sözcüklerdeki altı çizili ekler dönüşlülük zamirinin hangi şahsı ifade ettiğini
gösterir.
Dönüşlülük
zamirinin en önemli özelliği, diğer zamirlerle beraber kullanılabilmesidir.
Böyle durumlarda zamir, pekiştirme anlamı taşır.
“Bu
soruyu ben kendim çözdüm.”
cümlesinde
hem “ben” hem “kendim” zamirleri kullanılmış; böylece “ben” zamirinin anlamı
kuvvetlenmiş.
3. İşaret Zamirleri
İsimleri,
yerlerini işaret ederek karşılayan zamirlerdir. Bunlar işaret sıfatının
zamirleşmesiyle oluşmuştur.
Bu
geldi.
Bunlar alındı.
Şu
satıldı.
Şunlar çağırdı.
O gidecek.
Onlar beğenildi.
cümlelerinde
altı çizili sözcükler işaret zamirleridir. Burada üçüncü tekil şahıs için
kullanılan “o” zamiriyle, işaret zamiri olan “o” zamirini karıştırmayalım.
Şahıs zamirleri sadece şahıslarda kullanılır.
“O, ders
çalışıyor.” cümlesinde şahıs zamiri olan “o” sözü
“O, demirden
yapılmış.” cümlesinde insan olamayacağından işaret zamiri olmuştur.
Ancak
işaret zamirleri insanlar için de kullanılabilir.
“Bu
benim kardeşim, şu da onun arkadaşı.”
cümlesinde
altı çizili zamirler işaret zamiri oldukları halde şahıs isimlerinin yerlerine
geçmiş. Bu durumda “o” işaret zamirinin de insanı karşılayacağı düşünülebilir.
Örneğin sınıfta işaret ederek,
“Bu,
tembel; şu, biraz çalışkan; o, sınıfın en iyisi.”
dersek
“o” işaret zamiridir. Çünkü “o” şahıs zamiri sözü edilen kişinin yanımızda
olmadığı yani bizim onu görmediğimiz durumlarda kullanılır.
Bunların
dışında işaret bildiren başka zamirler de vardır. Ancak bunların yapısı biraz
farklıdır.
Burası
eskiden
boştu.
Şurası sizin ev miydi?
Orası pek hoşuma gitmedi.
Buraları bize aitti.
Şuraları temizleyin.
Oraları unuttum bile ben.
cümlelerinde
altı çizili sözcükler de işaret zamirleridir. Bunların dışında,
“Bu
kitap benim, öteki senin.”
cümlesindeki
altı çizili zamir gibi daha birkaç işaret zamiri de vardır.
4. Belgisiz Zamirler
İsimleri,
tam olarak belli olmayan bir nicelik yönünden belirten belgisiz sıfatlar,
isimler düşünce onları karşılar ve belgisiz zamir olur.
“Bazı insanlar çalışkandır.”
cümlesinde altı çizili sıfat;
“Bazıları
çalışkandır.” cümlesinde zamir olur. Çünkü “insanlar” isminin yerine geçer.
Bunu birkaç örnekte daha gösterelim.
Birçok
öğrenci
bu konuyu bilmez.
sıfat
Birçoğu
bu
konuyu bilmez.
zamir
Hiçbir
kalemi
beğenmedim.
sıfat
Hiçbirini
beğenmedim.
zamir
Birkaç
yaşlı
parkta oturuyordu.
sıfat
Birkaçı
parkta
oturuyordu.
zamir
Sıfat olarak kullanılmayan belgisiz zamirler de vardır:
Herkes
senin burada olduğunu sanıyordu.
Kimse
ben haber vermeden içeri girmesin.
Hepsi
de çok ucuz fiyata satılmış.
Bu
cümlelerdeki altı çizili sözcükler sadece zamir olarak kullanılabilir.
5. Soru Zamirleri
İsimlerin
yerlerine soru yoluyla geçen sözcüklerdir. Bu sözcüklerin yerine, sorduğu
isimler getirilebilir.
“Bu
çiçeği sana arkadaşından başka kim getirir?”
cümlesinde
altı çizili söz, çiçeği getiren kişinin isminin yerine kullanılmıştır. Bu
kişinin ismini “kim” zamirinin yerine koyabiliriz.
Çarşıdan
ne aldın?
Nerede oturuyorsunuz?
Hangisi
önce
geldi?
Kaçı bizimle gelecek?
Zamirler,
kendileri gibi ismin yerine geçen adlaşmış sıfatlarla karıştırılmamalıdır.
Bunların ikisi de ismin yerine geçiyor. Ancak
zamirler isimlerin herhangi bir niteliğini bildirmediği halde adlaşmış sıfatlar
ismi niteliğiyle beraber karşılar.
Bu kadın dün de gelmişti.
Yaşlı kadın dün de gelmişti.
Bu
cümlelerde altı çizili sözlerin ikisi de sıfattır. Birincisi işaret sıfatı,
ikincisi ise niteleme sıfatıdır. Bu sıfatların belirttiği “kadın” isimleri
cümleden çıkarılırsa,
“Bu
dün de gelmişti.”
“Yaşlı
dün de gelmişti.”
şekline
gelen cümlelerde altı çizili sözler ismin yerine geçmişlerdir. Bu sözcüklerin
anlamlarına baktığımızda “bu” sözcüğünün, yerine geçtiği
ismin niteliğini bildirmediğini, “yaşlı” sözcüğünün ise bildirdiğini görüyoruz.
Öyleyse birincisi zamir, ikincisi adlaşmış sıfattır.