EK-FİİL (EKEYLEM)
Mastar olarak bir anlamı
olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak
kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek bileşik çekimli fiiller oluşturan “imek” fiiline denir.
Bu fiilin dört basit çekimi
bulunur. Basit çekimli durumda sadece isim soylu sözcüklerde bulunur. Üç
bildirme (haber), bir dilek kipi bulunan bu fiilin çekimini şu şekilde
gösterebiliriz.
a. Bilinen Geçmiş
Zaman (idi)
Öznenin önceden içinde bulunduğu
bir oluşu bildirir.
Öğrenciydim
(Öğrenci idi - m)
Öğrenciydin
Öğrenciydi
Öğrenciydik
Öğrenciydiniz
Öğrenciydiler
Sadece isme değil zamire,
edata, tamlamalara da eklenebilir.
“Seni buraya çağıran bendim.”
cümlesinde zamire,
“Dün biraz rahatsız gibiydi.”
cümlesinde edata,
“Elinde taşıdığı paket, düğün
hediyesiydi.” cümlesinde isim tamlamasına,
“Yeni aldığım ev bahçeli
bir evdi.” cümlesinde sıfat tamlamasına gelerek onlara zaman anlamı
kazandıran “-di” ekleri hep ekfiildir.
b. Öğrenilen
Geçmiş Zaman (imiş)
Öznenin başkasından duyulan
bir oluş içinde bulunduğunu gösterir.
Doktormuşum
(Doktor imiş - im)
Doktormuşsun
Doktormuş
Doktormuşuz
Doktormuşsunuz
Doktormuşlar
Bu da zamire, edata vs.
eklenebilir.
c. Şart Kipi (ise)
Hastaysam
(Hasta ise - m)
Hastaysan
Hastaysa
Hastaysak
Hastaysanız
Hastaysalar
şeklinde çekimlenir ve isim
soylu söcüklere şart anlamı yükler.
d. Geniş Zaman
Bu zaman çekiminde ekfiil
diğer çekimlerinde olduğu kadar belirgin değildir. Diğerleri, eklendiği
sözcükten “idi”, “imiş”, “ise” diye ayrılabileceği halde, geniş zamanda
ayrılmaz.
Ben şair - im
Sen şair - sin
O şair(dir)
Biz şair - iz
Siz şair - siniz
Onlar şairler(şairdirler)
“Sensin beni hasta eden.” cümlesinde
zamire,
“Sen tam bana göresin.”
cümlesinde edata,
“Elmaların en iyisi Amasya
elmasıdır.” cümlesinde isim tamlamasına gelmiş ve onları yüklem yapmıştır.
Ekfiilin Olumsuzu
Ekfiille çekimlenmiş sözcükler
“değil” edatıyla olumsuz yapılır.
Öğretmendim
->
Öğretmen değildim.
Doktormuş
->
Doktur değilmiş.
Hastaysa
->
Hasta değilse.
Şairim
->
Şair değilim.
örneklerinde ekfiilin olumsuz
çekimi görülmektedir. Diğer fiillerin “-ma, -me” ile, ekfiilin “değil” ile olumsuz yapılması, ekfiilin
bulunmasını oldukça kolaylaştırır.
“Karnım iki gündür açtı.”
“Kapıyı ardına kadar açtı.”
cümlelerinde altı çizili sözcüklerden hangisinin ekfiil aldığını bulmak için
cümleleri olumsuz yaparız.
“Karnı iki gündür açmadı.”
olmayıp
“aç değildi.” olacağına göre
birincide ekfiil kullanılmıştır.
“Beni aramış doktorum.”
“İki yıldır doktorum.”
cümlelerinde de benzer ekler görülüyor. Ayrı yöntemle bunu da ayırabiliriz.
“Beni aramış doktor değilim.” denmez, ancak “İki yıldır doktor değilim.” olur.
Öyleyse ikinci cümledeki, ekeylemdir.
Burada “değil” edatının zaman
eklerinden önce geldiğini de söyleyelim. Yani “hastaydı” sözü “hastaydı değil”
şeklinde olumsuz yapılmaz; “hasta değildi” şeklinde yapılır.
Ekfiilin Soru
Şekli
Bu fiilin soru şekli de diğer
fiillerde olduğu gibi “mi” ile yapılır. “mi” sözü isimle ekfiil arasına girerek
kullanılır.
Öğretmendim -> Öğretmen
miydim?
Doktormuş -> Doktor
muymuş?
Şairim ->Şair miyim?
Ekfiilin
geniş zamanında kullanılan ekler çekimlenmiş fiillerden sonra gelmez. Ancak
üçüncü tekil şahısta kullanılan “-dir” eki çekimli
fiillerden sonra gelerek onlara ihtimal ya da
kesinlik anlamı katabilir. Bu görevi üstlendiğinde bu ekin adı bildirme eki
olur.